Wie een dezer dagen Lissabon bezoekt ontbreekt het niet aan leuke en culturele programma’s om de stad te leren kennen. Een daarvan is ronddwalen door de historische wijken waar volgens de kronieken alles is begonnen…

Laten we daarom bij Alfama beginnen. Het is de oudste buurt, waar je ondanks de snelle gentrificatie nog kunt zien hoe de bewoners in deze karakteristieke buurt leven.

Een van de meest charismatische gebouwen, midden in de buurt, is het oude pompstation van de Chafariz de Dentro of het Water van Alfama. Dit is tussen 1868 en 1869 gebouwd vanwege het veelvuldige watertekort. Het moest de bewoners van het noodzakelijke water voorzien.

Na een eeuw in gebruik te zijn geweest, werd het pompstation gesloten en dat zou tientallen jaren zo blijven. In het kader van de Expo’98 besloot de gemeente het oorspronkelijke gebouw op te knappen om er het Museum van de Fado en de Portugese Gitaar in onder te brengen. Het is een must voor wie deze buurt bezoekt. Het museum, dat in 2008 gerenoveerd werd, heeft een multimedia documentatiecentrum, naast een uitgebreide collectie audio- en video-opnames, publicaties, foto’s, instrumenten, schilderijen en voorwerpen die met de geschiedenis van “het lied van Lissabon” verbonden zijn. In het gebouw bevindt zich ook een auditorium voor verschillende concerten en voorstellingen en in de kelder een ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen.

Daar hebben we op 29 mei jl. de opening van de tentoonstelling “de klank van de saudade” (De Portugese citer) bijgewoond. Die is opgezet door Pedro Caldeira Cabral, wetenschappelijk stafmedewerker. Het is de grootste tentoonstelling over dit populaire instrument, dat bekend is geworden onder de naam Portugese gitaar “hier suggestief aangeduid als Portugese citer, naar de voorkeur van de curator, wiens onderzoek een complexe tijdruimte omvat, en het instrument in de bredere context plaatst van zijn verwantschap met de Europese citers” (uit de tentoonstellingscatalogus).

De lange carrière van deze bekende musicus, componist, verzamelaar en onderzoeker is in de jaren ’70 begonnen. Hij zette toen de eerste schreden op het pad van de fado, eerst als begeleidend musicus en later als solist. In die hoedanigheid heeft hij 14 albums opgenomen met de gitaar als zijn voornaamste instrument. Behalve dit populaire snaarinstrument, waarvan hij een uitmuntend vertolker is, leidt Caldeira Cabral projecten op het gebied van de oude muziek (La Batalla) en renaissancemuziek (Concerto Atlântico). Met die groepen treedt hij regelmatig op.

We kennen Pedro Caldeira Cabral van meerdere bezoeken die hij aan Nederland bracht in de jaren ’80. Hij heeft toen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Groningen gespeeld. Zijn optredens zijn door de Vara en de VPRO op de televisie gebracht, zowel als solist maar ook als begeleider van Vitorino en Janita Salomé op diverse tournees. Later zagen we hem in Sevilla, bij de Womex (World Music Expo) en een uniek concert bij de showcases van dat festival. Een unieke en universele musicus, die we niet moe worden te zien en te horen.

Deze tentoonstelling is behalve een eerbetoon vooral het hoogtepunt van een loopbaan die gewijd is aan het bespelen, het bestuderen en verbreiden van het instrument dat bekend werd als ‘Portugese gitaar’, waarvan de gehuldigde graag wil dat we het de “Portugese citer” noemen. Het zij zo.
De tentoonstelling De klank van de saudade (de Portugese citer) is tot 29 september te zien in het Fado-museum in Lissabon.

Als u in Lissabon bent, mis dit dan vooral niet.

PT

O Som da Saudade

Para quem, por estes dias, visitar Lisboa, não faltarão programas – lúdico e culturais – para conhecer a cidade. Uma das propostas possíveis, é deambular por um dos bairros históricos onde, de acordo com as crónicas, tudo teria começado…
Sugerimos, por isso, começar por Alfama, o mais antigo bairro onde, apesar da gentrificação acelerada, continua a ser possível observar muitas das vivências que caracterizam esta zona da cidade.

Um dos mais carismáticos edifícios, situado em pleno centro do bairro, é a Antiga Estação Elevatória do Chafariz de Dentro ou de Águas de Alfama, construída entre 1868 e 1869, devido à frequente falta de água e à necessidade de fornecê-la aos moradores.

Após mais de um século de utilização, a Estação seria encerrada e assim permaneceu durante décadas, quando o município, no âmbito da Expo’98, decidiu avançar com a requalificação do edifício original, para lá instalar o Museu do Fado e da Guitarra Portuguesa, visita obrigatória neste périplo pelo bairro. O Museu, posteriormente renovado em 2008, dispõe de um centro de documentação multi-média, para além de uma vasta colecção de gravações em áudio e vídeo, publicações, fotografias, instrumentos vários, pinturas e objectos alusivos à história da “canção de Lisboa”. No edifício existe, ainda, um pequeno auditório, para concertos e apresentações diversas e, na cave, um espaço dedicado a exposições temporárias.

Foi lá que, no passado dia 29 de Maio, assistimos à inauguração da exposição “O Som da Saudade” (A cítara portuguesa) da responsabilidade de Pedro Caldeira Cabral, seu comissário científico. Trata-se da maior exposição sobre o popular instrumento, vulgarmente conhecido por guitarra portuguesa “aqui sugestivamente apresentado como cítara portuguesa, no quadro de uma opção curatorial do autor, cuja investigação atravessa uma complexa geometria temporal, inscrevendo o instrumento no contexto mais amplo da sua filiação no quadro das cítaras europeias” (do catálogo da exposição).

Reconhecido músico, compositor, coleccionador e investigador, a sua longa carreira iniciou-se na década de setenta, quando deu os primeiros passos nos circuitos do Fado, primeiro como músico acompanhante e, posteriormente, como solista. Nesta condição, gravou 14 álbuns, sendo a guitarra o instrumento principal. Para além do popular cordofone, do qual é exímio intérprete, Caldeira Cabral dirige outros projectos no campo da música antiga (La Batalla) e do renascimento (Concerto Atlântico), agrupamentos com os quais actua regularmente.

Conhecemos Pedro Caldeira Cabral, das suas múltiplas visitas à Holanda quando, na década de oitenta, visitou o país e actuou em Amsterdão, Roterdão, Haia, Utrecht e Groningen. Na televisão, registamos a sua passagem pela VARA e pela VPRO, em tanto que solista e músico acompanhante de Vitorino e Janita Salomé, em diversas digressões. Posteriormente, viríamos a reencontrá-lo em Sevilha, aquando da Womex (Feira de Músicas do Mundo) em concerto único nos “showcases” do certame. Um músico único e universal, que não nos cansamos de ver e escutar.

A presente exposição, mais do que uma homenagem, é o ponto alto de uma carreira dedicada à interpretação, estudo e divulgação do instrumento popularizado como “guitarra portuguesa”, ao qual, o homenageado, insiste que chamemos “cítara portuguesa”. Seja.

A Exposição “O Som da Saudade” (A cítara portuguesa), pode ser vista no Museu do Fado, até dia 19 de Setembro próximo.

Se andar por Lisboa, não perca.